Raporlar

16 Nisan Referandumu-AGİT Ön Raporu-Yayım bölümü-4

16 Nisan Referandumu-AGİT Ön Raporu-Yayım bölümü-4

SINIRLI REFERANDUM GÖZLEM HEYETİ

Türkiye Cumhuriyeti – Anayasa Değişikliği Referandumu, 16 Nisan 2017

İLK BULGULAR VE SONUÇLAR İLE İLGİLİ RAPOR

Yayım-IV. BÖLÜM
Mevzuat, uluslararası iyi uygulamalar tarafından tavsiye edildiği şekilde, önerilen anayasa değişikliklerinin taraftarları ve aleyhtarlarının referandum idaresinde dengeli temsilinin imkanını öngörmemektedir.17

Siyasi partiler tarafından önerilen sandık kurulu üyelerinin %52’si “Evet” kampanyası destekçisi partiler tarafından, %48’i “Hayır” destekçisi partiler tarafından önerilmiştir.

YSK, sandık kurulu üyelerinin seçiminde ilçe seçim kurullarına rehberlik sağlamak üzere, yasada bulunan “iyi ün sahibi olma” gereğinin uygulanması konusunda ilk kez bir karar almıştır.
Güneydoğudaki bazı illerde HDP tarafından aday gösterilen en az 170 sandık kurulu başkanı “kötü ünleri” öne sürülerek görevden alınmıştır.18

*****

15 Ceza ve tutukevlerinde yaklaşık 389, yurt dışında toplam 3.210 ve gümrük kapılarında 4.178 sandık kurulmuştur.
16 Referandum için toplamda 12,7 milyon oy pusulası basılmıştır. Kullanılan oy pusulalarından 64,7 milyonu, 2014’teki Cumhurbaşkanlığı seçiminin ikinci turu için basılmıştır.
17 Referandumlara ilişkin İyi Uygulamalar Kodları’na göre: “Referandumların illa ki parti saflarına dayalı bir ayrım getirmemesi ve başka siyasi aktörleri de içerebilmesi gerçeği, seçim komisyonlarına üyelik bakımından, partilerin dengeli temsili ve değişiklik teklifini destekleyenlerle ve buna muhalif olanların dengeli temsili arasında bir seçim sunulması gerektiği anlamına gelmektedir.”
18 Temel Hükümler Hakkında Kanuna göre, Sandık Kurulu Başkanları “iyi ün sahibi ve okur-yazar” kimselerden seçilirler. İlçe Seçim Kurullarının talebi üzerine YSK “iyi ün sahibi olma” koşulunun uygulanacağını ve İlçe Seçim Kurullarının Sandık Kurulu adaylarına dair geçmiş mahkumiyetler veya haklarında devam eden soruşturmalar hakkında araştırma yapabileceğini teyit etmiştir. Olumlu bir şekilde, YSK Van ve Edirne’de HDP tarafından önerilen sandık kurulu üyelerinin toplu olarak reddine dair iki İlçe Seçim Kurulu Kararı’nı geriye çevirmiştir.

*****

Seçmen Kaydı

Referandum günü itibariyle 18 yaşını dolduran her vatandaş oy kullanma hakkına sahiptir. Fiilen zorunlu askerlik görevlerini yerine getirenlerin, askeri öğrencilerin, hukuki ehliyetinin olmadığı veya kamu hizmetinden yasaklı olduğu bir mahkeme kararıyla ilan edilmiş olanların ve kasti suç sebebiyle mahkûmiyeti sürenlerin oy kullanma hakkı yoktur. Askeri öğrencilere ve fiilen askerlik hizmetini yerine getirenlere yönelik yasak ve sonraki diğer üç kategoridekilerin oy kullanma hakları ile ilgili kapsamlı sınırlandırmalar orantısız ve AGİT taahhütleri ve diğer uluslararası yükümlülükler ve standartlar ile uyumlu değildir.19

15 Şubat tarihinde YSK aldığı bir kararla Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin oy hakkı ile ilgili kararlarını kısmi olarak dikkate almış ve mahkumiyet hükmü kesinleşmiş olmakla birlikte ceza infaz kurumunda bulunmayan kişilerin cezalarının tamamı infaz edilmemesine rağmen oy kullanmalarına izin verileceğine hükmetmiştir.20

En az 570.000 vatandaş oy kullanma yeterliliğine sahip olamamıştır.21

467.984 değişiklik yapılmıştır

Türkiye pasif bir seçmen kayıt sistemine sahiptir. Seçmen kütükleri İçişleri Bakanlığı tarafından kayıtları tutulan ve günlük olarak güncellenen nüfus adres kayıtlarındaki kişisel bilgiler temel alınarak YSK tarafından yönetilmektedir. Seçmenler şahsen giderek ya da YSK’nın internet sayfası üzerinden seçmen listelerindeki kayıtlarını doğrulama olanağına sahip olmuşlardır; sonuç olarak, 467.984 değişiklik yapılmıştır. İyi uygulamaların aksine, 10 Mart tarihinden sonra seçmen listelerinde değişikliğe izin verilmemiştir. 22

YSK 2.972.676 yurt dışı seçmen de dahil olmak üzere toplam
58.291.898 kayıtlı seçmen olduğunu bildirmiştir.
Güneydoğuda bulunan 6 ilin bazı bölgelerinde, 670.000 seçmeni etkileyen özel güvenlik bölgeleri bulunmaktadır.23

polislerin konuşlandığını ve tutuklama kararıyla aranan kişileri belirlemek için

Güneydoğudaki yerel yetkililer oy verme noktalarının yakınında polislerin konuşlandığını ve tutuklama kararıyla aranan kişileri belirlemek için seçmenlerin kimlik belgelerini kontrol etme talimatı aldıklarını doğrulamıştır ve birtakım AGİT/DKİHB muhatapları bu durumun seçmenleri oy kullanmaktan caydıracağı yönündeki endişelerini dile getirmişlerdir. İkametgah yerlerini terk etmek zorunda kalanların seçmen kaydı konusunda da endişeler dile getirilmiştir;

Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiserliği tarafından referans gösterilen çeşitli kaynaklara göre bu sayı 355.000 ila 500.000 kişi arasındadır.24

Referandum gününde, URGH gözlemcileri bu seçmenlerden bazılarının oy kullanamadığı yönünde bilgilendirilmiştir.

*****

19 AGİT 1990 Kopenhag Belgesi’nin 7.3 sayılı paragrafı katılımcı Devletlerin “yetişkin yurttaşlar için genel ve eşit oyu güvence altına almalarını” beklerken, 24 sayılı paragraf, hak ve özgürlüklere getirilen her türlü kısıtlamanın, “yasanın amacıyla kesin bir şekilde orantılı olması gerektiğini” ifade etmektedir. 2006 tarihli Engellilerin Haklarına ilişkin Sözleşmesi’nin (CRPD) 29. maddesi, Devletlerin “engelli bireylerin siyasi haklarını ve bu haklardan diğerleriyle eşit koşullar altında yararlanmalarını güvence altına almalarını” gerektirmektedir. Ayrıca Medeni ve Siyasi Haklar Uluslararası Sözleşmesi Genel Yorum 25’in 14. Paragrafına bakınız.
20 Bkz. Söyler Türkiye’ye karşı, başvuru no. 29411/07, 17 Eylül 2013 ve Murat Vural Türkiye’ye karşı, başvuru no. 9540/07, 21 Ekim 2014.
21 276.292 silah altında bulunan er ve askeri okul öğrencisi, akli dengesinin yerinde olmadığına bir mahkeme kararıyla karar verilmiş olan 194.788 kişi, ve 100.950 mahkum dahil olmak üzere.
22 Venedik Komisyonu Seçimle ilgili İyi Uygulama Kodları, seçim günü dışında “kayıtlı olmayan bir seçmenin kaydına olanak tanıyan yargı denetimine tabi idari bir prosedür ya da adli bir prosedür olması gerektiğini” ifade etmektedir.
23 İçişleri Bakanlığı’na göre Batman, Bingöl, Hakkari, Kars, Mardin ve Tunceli illerinde özel güvenlik bölgeleri bulunmaktadır.
24 Şubat 2017 tarihli Güneydoğu Türkiye’de insan haklarının durumuna ilişkin rapor.

*****

Parti Kaydı ve Referanduma Katılım

Mevzuat, sadece seçime katılma hakkına sahip siyasi partilerin kampanyaya tümüyle katılım, gözlemci atama, seçmen kütüklerine erişim ve diğer hakları kullanma şansı sunduğu için referandum sürecine paydaşların geniş kapsamlı katılımını sağlamamaktadır. Bir siyasi partinin katılım hakkına sahip olabilmesi için Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı (YCBS)’na kaydolması ve illerin en az yarısında ve bu illerin ilçelerinin en az üçte birinde örgütlenmiş olması ve referandumdan altı ay öncesine kadar genel kurulunu toplamış olması gerekmektedir.25

Bu katılım hakkı kriterleri siyasi çoğulculuğu gereğinden fazla kısıtlamakta ve uluslararası standartlara aykırılık teşkil etmektedir.26

YCBS incelemesi sonucunda Kasım 2015 seçimlerine katılma yeterliliğine sahip olan 19 parti referanduma katılma hakkına sahip olamamıştır. YSK kayıtlı 92 siyasi partiden 10’unun katılma yeterliliğine sahip olduğunu onaylamıştır.27

Halkın Kurtuluş Partisi ve Liberal Demokrat Parti sırasıyla YSK ve YCBS’ye seçimlere katılma yeterliliği kriterlerini karşıladıkları iddiası ile şikayette bulunmuşlardır, fakat her iki şikayet de reddedilmiştir.28

“Hayır” kampanyasına destek veren bir sivil inisiyatif, süreçteki tüm siyasi katılım haklarını edinmek için siyasi parti olarak kaydedilmeyi denemiştir. Kayıt belgelerini 6 Şubat tarihinde sunmuşlar, kaydedilmemişlerdir.29

Daha Fazla Göster
Başa dön tuşu
Yandex.Metrica