16 Nisan Referandumu-AGİT Ön Raporu-Yayım bölümü-6

16 Nisan Referandumu-AGİT Ön Raporu-Yayım bölümü-6

SINIRLI REFERANDUM GÖZLEM HEYETİ

Türkiye Cumhuriyeti – Anayasa Değişikliği Referandumu, 16 Nisan 2017

İLK BULGULAR VE SONUÇLAR İLE İLGİLİ RAPOR

Yayım-VI. BÖLÜM
AGİT/DKİHB SRGH tarafından kamu kaynaklarının kötüye kullanımına dair durumlar ülke çapında gözlemlenmiş ve medyada geniş şekilde yer almıştır.37 Altyapı projelerinin açılış merasimleri gibi devlet törenleri kampanya amacıyla kullanılmış, bazı muhataplar kamu çalışanlarının ve üniversite öğrencilerinin bunlara katılımının zorunlu olduğunu ileri sürmüşlerdir.38 İlgili şehirlerde etkinlik günleri için kamuya ait toplu taşıma araçları sürekli olarak ücretsiz kullanıma sunulmuştur.39 Buna ek olarak, cumhurbaşkanı ve diğer yetkililer referandum sonuçlarını bu etkinliklere ev sahipliği yapan bölgelere sağlanacak hükümet desteği ile ilişkilendirmişlerdir.40 Bunların hepsi AGİT 1990 Kopenhag Belgesi’nin 7.6 sayılı paragrafına aykırı şekilde, eşit imkanlardan yoksun kalınmasına katkı sağlamıştır.41

“Parti eş -genel başkanları ve 83 HDP’li belediye başkanı da dahil yüzlerce parti üyesinin parmaklıklar ardında”

“Hayır” kampanyası büyük çoğunlukla ana muhalefet partileri CHP ve HDP tarafından yürütülmüş, parti eş -genel başkanları ve 83 HDP’li belediye başkanı da dahil yüzlerce parti üyesinin parmaklıklar ardında olduğu göz önünde bulundurulduğunda, bu iki partiden ikincisinin kampanya yürütme yeteneği belirgin şekilde engellenmiştir. “Hayır” kampanyası aynı zamanda birtakım sivil toplum grupları, daha küçük partiler ve eski MHP milletvekilleri tarafından da desteklenmiştir.

“Hayır” kampanyacıları etkinlik düzenlemek için yer kiralamada zorluklarla karşı karşıya kalmıştır

“Hayır” kampanyası destekçileri kampanya yapma özgürlükleri ile ilgili birtakım usulsüz kısıtlamalarla karşı karşıya kalmışlardır.42 Pek çok “Hayır” kampanyacısı fiziksel saldırılara maruz kalmıştır.43 Çoğu yasadışı halka açık toplantı düzenleme veya cumhurbaşkanına hakaret iddiaları temelinde, çok sayıda kişi tutuklanmıştır.44 Bazı “Hayır” kampanyacıları etkinlik düzenlemek için yer kiralamada zorluklarla karşı karşıya kalmış veya yetkililer ya da mekan sahipleri tarafından genellikle son dakikada bildirimle etkinlikleri iptal edilmiştir.45 HDP’nin kampanya posteri ve Kürtçe bir kampanya şarkısı devletin bütünlüğü ve anadilin Türkçe olması ilkelerini ihlal ettiği gerekçeleriyle yetkiler tarafından yasaklanmıştır. Bu engellemeler AGİT 1990 Kopenhag Belgesi’nin 7.7 sayılı paragrafına aykırıdır.46

*****

39 28 Mart’ta Samsun’da, 2 Nisan’da Ankara’da, 5 Nisan’da Bursa’da ve 7 Nisan’da Adana’da gözlemlendiği üzere, kampanya amaçları için geniş kapsamlı faaliyetler gerçekleştirildiği zaman yerel yönetimler tarafından ücretsiz toplu taşıma hizmeti sunulmuştur.

40 1 Nisan’da Diyarbakır’da, 7 Nisan’da Bursa’daki Cumhurbaşkanı’nın konuşmaları ve 31 Mart’ta Kars’ta Başbakan’ın konuşması

41 Paragraf 7.6 siyasi partilerin ve örgütlerin birbirleri ile eşit şartlarda rekabet etmelerini sağlayan yasal garantileri belirtir. Referanduma İlişkin İyi Uygulama Kodları “fırsat eşitliği ve kamuoyunun özgür bir biçimde fikrini oluşturabilmesi için yetkililerin kamu kaynaklarını kampanyalarda kullanmaması” gerektiğini belirtir.

42 Örneğin, 21 Mart’ta Manisa’da zabıtalar CHP üyelerinin kampanya broşürü dağıtmalarını engellemişlerdir; 26 Mart’ta Van’da HDP’nin kampanya aracı gürültü kirliliği sebebiyle polis tarafından durdurulmuştur; 30 Mart’ta Ankara Barosundan aktivistlerin kampanya materyali dağıtmaları polis tarafından engellenmiştir.

43 Örneğin, 19 Mart’ta Mersin’de muhalif MHP’lilerden birinin ‘hayır’ kampanya toplantısı kızgın bir kalabalık tarafından kesintiye uğramıştır; benzer bir saldırı 21 Mart’ta Niğde’de de gerçekleşmiştir; 21 Mart’ta Gaziantep’te ‘hayır’ kampanyası yapan dört kişi ‘broşür’ dağıtırken saldırıya uğramıştır; 26 Mart’ta Yozgat’ta bir ‘hayır’ mitingi şiddet içeren bir saldırıya uğramıştır; 9 Nisan’da Bafra’da bir kampanya toplantısına girmeye çalışan üç saldırgan polis tarafından durdurulmuştur; 27 Mart’ta Kütahya’da CHP’nin ‘hayır’ kampanyası posterleri tahrip edilmiş ve kampanya aracının lastikleri kesilmiştir; 3 Nisan’da Batman’da iki silahlı saldırgan HDP’nin kampanya aracının şoförünü yaralamışlardır. İçişleri Bakanlığı’na göre 16 Şubat- 12 Nisan tarihleri arasında, 45’i AKP’ye yönelik olmak üzere, 67’si siyasi partileri hedef alan toplam 139 kampanyaya ilişkin olay gerçekleşmiştir.

***

44 22 Mart’ta ‘hayır’ kampanyası videosu paylaşan bir öğrenci cumhurbaşkanına hakaret suçlaması ile gözaltına alınmış; 23 Mart’ta Davutpaşa’da hayır için pedalla etkinliği için toplanan öğrenciler izinsiz etkinlik yapmaktan tutuklanmış; 24 Mart’ta Adana’da Türkiye Komünist Partisi üyeleri ‘hayır’ kampanyası broşürü dağıtırken tutuklanmış; 26 Mart’ta Samandağ’da Sosyal Özgürlükler Partisi’nin dört üyesi izinsiz kampanya etkinliği düzenlemekten gözaltına alınmış; 27 Mart’ta Antakya’da ‘hayır’ bildirisi dağıtan bir lise öğrencisi cumhurbaşkanına hakaret suçlaması ile gözaltına alınmış; 5 Nisan’da Antakya’da ‘hayır’ broşürü dağıtan bir kadın gözaltına alınmıştır.

45 Diğerleri arasında, CHP 22 Mart’ta yapacağı toplantı için Konya’da yer kiralayamamış; 1 Nisan günü için İzmir’de planlanan bir ‘hayır’ etkinliği etkinlikten bir gün önce yetkililer tarafından iptal edilmiş; Muş’ta 2 Nisan günü HDP tarafından yapılacak olan mitingin Muş’ta yapılmasına izin verilmeyerek daha küçük bir ilçede yapılmasına karar verilmiş; ‘hayır’ kampanyası yürüten MHP’li muhalifler AGİT/DKİHB SRGH’ini kampanya toplantıları için kiralayacak yer bulmadıklarından bazı etkinliklerini iptal ettikleri konusunda bilgilendirmişlerdir.

46 Paragraf 7.7. katılımcı Devletlerin “siyasi kampanyaların, parti ve adayların görüş ve vasıflarını özgürce sergilemelerini engelleyebilecek, ya da seçmenlerin bu görüş ve vasıfları öğrenme ve tartışmalarını veya kendilerine karşı misilleme yapılma kaygısı taşımadan oy vermelerini engelleyebilecek her türlü idari işlem, şiddet ya da sindirmeden uzak, adil ve serbest bir ortamda yürütülmesine olanak sağlayan yasaların ve kamu politikalarının olmasını gözetmelerini” ifade etmektedir.

*****

Cumhurbaşkanı, Başbakan ve Antalya Başsavcı Yardımcısı“Hayır” kampanyasını veya destekçilerini terörist destekçileri ilan etmişlerdir

Kampanya dili hem duygusal hem de ayrımcıydı. “Evet” kampanyası benzeri yaşanmamış ulusal ve uluslararası zorluklar karşısında güçlü bir yöneticiye ihtiyaç vurgusunu yapmıştır. “Hayır” kampanyası genellikle önerilen değişikliklerin Türkiye’nin parlamenter geleneğini ve genel olarak demokrasisini tehdit ettiğini dile getirmiştir. Kampanya kapsamında, Cumhurbaşkanı, Başbakan ve Antalya Başsavcı Yardımcısı da dahil olmak üzere birtakım kıdemli politikacılar ve devlet memurları “Hayır” kampanyasını veya destekçilerini terörist destekçileri ve Temmuz 2016 darbe girişimi planlayıcıları ile denk tutmuştur.47 Bunlardan bazıları önerilen anayasa değişikliklerini eleştiren dış güçleri ülkenin düşmanları olarak damgalamıştır.48

Anayasa Mahkemesi’ne sundukları yıllık rapor

Kampanya finansmanı yasalarda yeterli şekilde düzenlenmemiştir, sadece bağışların miktarını ve mahiyetini sınırlandırmaktadır, fakat partilerin genel ve kampanya amaçlı harcamalarına sınırlandırma getirmemektedir. Siyasi partiler siyasi parti finansmanına nezaret sorumluluğu olan Anayasa Mahkemesi’ne sundukları yıllık rapor kapsamında kampanya harcamalarını raporlamak zorundadır.
Uluslararası taahhütlere ve iyi uygulamalara aykırı şekilde, bu raporlar kamuoyuna açıklanmamakta ve sadece özet denetim raporları internette yayınlanmaktadır.49