16 Nisan Referandumu-AGİT Ön Raporu-Yayım bölümü-5

16 Nisan Referandumu-AGİT Ön Raporu-Yayım bölümü-5

SINIRLI REFERANDUM GÖZLEM HEYETİ

Türkiye Cumhuriyeti – Anayasa Değişikliği Referandumu, 16 Nisan 2017

İLK BULGULAR VE SONUÇLAR İLE İLGİLİ RAPOR

Yayım-V. BÖLÜM
Kampanya Çevresi ve Kampanya Finansmanı
Temel Hükümler Hakkında Kanun referandum kampanyalarının uygulanmasını yeterli düzeyde düzenlememektedir ve daha adil kampanya olanaklarını amaçlayan katı kampanya kuralları sadece son yedi gün boyunca uygulanmaktadır.30 Buna ek olarak, kanun sadece seçimlere katılma yeterliliğine sahip siyasi partilere kampanya yapma olanağı sağlamakta ve onların haklarını korumaktadır. Toplanma ve ifade özgürlüğü konusunda daha geniş kapsamlı yasal çerçeve bireyler ve sivil toplum örgütleri de dahil olmak üzere diğer paydaşları da kapsıyor olsa da YSK sadece seçimlere katılma yeterliliğine sahip partilerin kampanya mitingleri yapabileceğine karar vermiş ve bugüne kadar diğer paydaşların başka yollarla kampanya yürütüp yürütemeyeceği konusunda karar almayı reddetmiştir.31

*****

25 Bu gereklilikler, mecliste en az 20 üyesi bulunan grubu olan partilere uygulanmamaktadır.

26 Medeni ve Siyasi Haklar Uluslararası Sözleşmesi’nin (ICCPR) 22. Maddesi “Bu hakkın (örgütlenme hakkının) kullanılmasına ulusal güvenliğin, kamu güvenliğinin, kamu düzeninin, genel sağlık veya ahlâkın veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması amacıyla, hukuken öngörülmüş ve demokratik bir toplumda gerekli olan sınırlamaların dışında başka hiçbir sınırlama konamaz” biçimindedir. Ayrıca bkz. Venedik Komisyonu Siyasi Partiler Uygulama Rehberi’nin 7. İlkesi.

27 Seçimlere katılma yeterliliğine sahip 10 siyasi parti şunlardır: AKP, Anavatan Partisi, Bağımsız Türkiye Partisi, Büyük Birlik Partisi, CHP, HDP, Hür Dava Partisi, MHP, Saadet Partisi ve Vatan Partisi.

28 Şikayetler, yetersiz teşkilatlanma yapısı gerekçesine dayanarak reddedilmiştir; YSK şikayetle beraber sunulan destekleyici kanıtı incelemeyi reddetmiştir ve yalnızca YCBS tarafından sağlanan belgelere dayanmıştır.

29 2 Mart tarihinde, iki CHP milletvekili İçişleri Bakanlığı’na inisiyatifin kayıt durumu ile ilgili sorular yönlendirmiştir.

30 Bu katı kurallar, dört siyasi parti ve cumhurbaşkanı için serbest yayın zamanlarının dağılımı, resmi görevlilerin kamu kaynaklarını kullanımıyla ilgili yasaklar ve devlet etkinliklerinin yapılması veya devlet tarafından yapılan işlerle ilgili demeçler verilmesi üzerine yasaklarla ilişkili hükümler içermektedir.

31 Örneğin, bir vakada YSK, İl seçim Kurullarının ve İlçe Seçim Kurullarının diğerlerinin kampanya yapmasını sınırlandırma yetkisinin olmadığına karar vermiştir ama diğer paydaşların başka yollarla kampanya hakları konusunda karar almamıştır. YSK Sonrasında bir şikayete yanıt olarak, sadece seçimlere katılma yeterliliğine sahip siyasi partilerin kampanyaya katılım hakkı olduğuna ilişkin karar almıştır.

*****

Bazı illerin valileri olağanüstü hali veya kamu güvenliğini gerekçe göstererek, katılma yeterliliğine sahip on siyasi parti dışındaki aktörlerin kampanya çalışmalarını ya yasaklamış ya da bu çalışmaların izne tabi olma gerekliliğini getirmiştir.32

Sivil toplum örgütleri de dahil bazı paydaşlar kapı kapı dolaşarak kampanya çalışması yapmışlardır

Kampanya özellikle yüksek nüfuslu merkezlerde görünür olmuştur. Kampanya araçları arasında posterler, pankartlar, reklam panoları ve kampanya sloganı giydirilmiş araçlar bulunmaktadır. Sivil toplum örgütleri de dahil bazı paydaşlar kapı kapı dolaşarak kampanya çalışması yapmışlardır. Büyük çaplı mitingler ve daha küçük toplantılar da gözlemlenmiş olmasına rağmen, kampanya yürütücülerinin çoğu Internet ve özellikle sosyal medya platformlarını kullanmışlardır.33 Uluslar arası iyi uygulamaların aksine, seçmenler devletten anayasa değişiklikleri ve bu değişikliklerin olası etkileri konusunda tarafsız ve eşit bilgi alamamış, bu boşluğu doldurmak yeterliliğe sahip siyasi partilere kalmış, bu nedenle de seçmenlerin bilinçli bir fikir oluşturmaları olumsuz şekilde etkilenmiştir.34

“Evet” kampanyası iktidar partisi AKP ve belirli bir noktaya kadar MHP tarafından yönetilmiştir

Kampanya eşit şartlarda faaliyet alanının yokluğu ile karakterize olmuştur. Belirgin şekilde daha görünür olan “Evet” kampanyası iktidar partisi AKP ve belirli bir noktaya kadar MHP tarafından yönetilmiş, Başbakan ve anayasal olarak partilerden bağımsız olması ve görevini tarafsız şekilde yerine getirmesi gereken Cumhurbaşkanı da dahil olmak üzere bazı ileri gelen ulusal düzeyde kamu görevlileri ve çok sayıda daha alt kademedeki kamu görevlileri tarafından desteklenmiştir.35 Bu durumlar, AGİT 1990 Kopenhag Belgesi’nin 5.4 sayılı paragrafına aykırı şekilde, parti ve devlet arasındaki çizginin belirsizleşmesine sebep olmuştur.36

*****

32 Ankara ve Samsun valilikleri, seçimlere katılma yeterliliğine sahip on siyasi parti dışındaki paydaşların kampanya yapmalarını yasaklamıştır; Adana, Diyarbakır, Isparta ve Van’daki taşra valilikleri halka açık etkinliklere ilişkin genel yasaklar koymuştur.

33 AGİT/DKİHB SRGH 35 kampanya etkinliğini gözlemlemiştir.

34 Referanduma İlişkin İyi Uygulama Kodları “İdari merciler, birisi seçmenlerin fikirlerini özgürce biçimlendirmelerini sağlamak (…) olmak üzere tarafsızlık görevlerini gözetmelidir. Yetkililer objektif bilgi sağlamak zorundadır.” Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü, değişiklikleri destekleyen ve ‘Hayır’ kampanyası tarafından sunulanlar da dahil olmak üzere birtakım itirazlara da değinen 15.000 adet bilgilendirme materyali basmıştır.

35 AGİT/DKİHB SRGH 16 Mart tarihinde Sakarya’da, 18 Mart’ta Çanakkale’de, 1 Nisan’da Diyarbakır’da, 2 Nisan’da Ankara’da ve 5 Nisan’da Bursa’da olmak üzere büyük kamu hizmetleri açılış törenleri ile ortak düzenlenen cumhurbaşkanının katıldığı kampanya faaliyetlerini gözlemlemiştir. YSK’ya Cumhurbaşkanı’nın kampanya faaliyetleri ile ilgili bir şikayet yapılmış ve YSK Cumhurbaşkanı üzerinde bir yetkisi olmadığı hükmünü vermiştir.

36 Paragraf 5.4. Devlet ve siyasi partiler arasında açık bir ayrım sunmaktadır. Referanduma İlişkin İyi Uygulama Kodları “kamu görevlilerinin; (ulusal, bölgesel ve yerel) aşırı ve tek taraflı kampanya ile oyların sonucuna etkisi olmaması gerektiğini” ifade etmektedir.

37 AGİT/DKİHB SRGH, Başbakan ve bazı bakanların; 1 Nisan’da Van’da ve 6 Nisan’da Gaziantep’te olmak üzere büyük kamu hizmetleri açılış törenleri ile ortak düzenlenen kampanya faaliyetlerini gözlemlemiştir. Rize, Şile ve Ümraniye de dahil olmak üzere bazı belediye başkanları kampanya yapmıştır; ve/veya belediyelerin web sitelerini kampanya yapmak için kullanmışlardır. Ayrıca AGİT/DKİHB SRGH, Bursa, Kars, Rize ve Zonguldak illerinde kampanya için kullanılan halk otobüslerini ve araçlar; ve de Balıkesir belediye binasında, İstanbul’un Üsküdar bölgesindeki devlet okulu binalarında; İstanbul surlarında (UNESCO tarihi mirası), üniversite yurtlarında, Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü binasında yer alan ‘Evet’ kampanya materyalleri dahil olmak üzere idari kaynakların kötüye kullanımına dair vakalar gözlemlemişlerdir.

38 28 Mart’ta Çarşamba ve iki ilçedeki belediye yetkilileri, Samsun’da Cumhurbaşkanı’nın kampanya faaliyeti gününde bölgesel tatil ilan etmişlerdir. AGİT/DKİHB SRGH, bir vakada Van yerel yönetiminden öğrencilerin Başbakan’ın kampanya faaliyetine katılımlarını teşvik eden bir mektubun kopyasına ulaşmışlardır.

*****